Dawny żydowski dom przedpogrzebowy w Tarnowskich Górach

Stojący u wejścia na cmentarz żydowski w Tarnowskich Górach dom przedpogrzebowy został oddany do użytku w 1894 roku. Pierwotną funkcję pełnił przez niecałe półwiecze. Obecnie, jako jeden z nielicznych w okolicy zachowanych tego typu obiektów związanych z kulturą żydowską, wymaga szczególnej ochrony.

Poprzedni, obecnie nieistniejący dom przedpogrzebowy wzniesiono w 1874 roku według projektu Adolfa Goerke, członka miejscowej gminy żydowskiej. Była to skromna, jednoprzestrzenna budowla na rzucie prostokąta o wymiarach ok. 6 na 5 metrów. Jej fasadę i elewację tylną zdobiły dwuskrzydłowe drzwi i pary niewielkich okien. Obiekt był wzniesiony z czerwonej cegły i nakryty dwuspadowym dachem. Rozebrano go w związku z budową w jego sąsiedztwie nowego domu przedpogrzebowego.

Projekt nowego obiektu opracował w 1893 roku miejski budowniczy Johannes Kindler. Budowę ukończono w kolejnym roku, a jako główny budulec wykorzystano czerwoną cegłę oraz elementy dekoracyjne z piaskowca. Parterowy budynek z wydłużoną, symetryczną fasadą, został dodatkowo optycznie rozciągnięty poprzez połączenie z ogrodzeniem z dwoma furtkami i bramami prowadzącymi na cmentarz. Układ wnętrza obiektu podzielono na trzy części: pośrodku znalazła się duża sala, a po jej bokach dwa bliźniacze segmenty.

Centralnie usytuowana sala modlitewna, w której odbywały się ceremonie pogrzebowe, otrzymała rzut prostokąta o wymiarach 14 na 10 metrów. Prowadzą do niej dwa wejścia z dwuskrzydłowymi drzwiami – od strony ulicy i od strony cmentarza. To pierwsze zostało zaakcentowane niewielkim szczytem na fasadzie. Projekt zakładał umieszczenie nad nim sterczyny i akroterionów, ale prawdopodobnie nigdy ich nie zrealizowano. Z obydwu stron wejść znalazły się pary łukowatych okien wypełnionych witrażami. Pomieszczenie przykryto dwuspadowym dachem, ponad który wystawały ozdobnie zakończone kominy.

Po bokach znalazły się niższe i mniejsze segmenty, nakryte wielospadowymi dachami. Południowy składa się z dwóch pomieszczeń: dawnej kostnicy i sali do rytualnego obmycia zwłok (tahara). Północny stanowił częściowo podpiwniczone mieszkanie dozorcy cmentarza, które obejmowało przedsionek, dwa pokoje i kuchnię. Obie części posiadają na swoich przednich i tylnych elewacjach po dwa okna, a na elewacjach bocznych umieszczone pośrodku wejścia z wąskimi, dwuskrzydłowymi drzwiami. Na bocznej elewacji północnego segmentu w 1922 roku umieszczono tablicę z hebrajskim tekstem modlitwy za zmarłych (kadisz).

Niewiele wiadomo na temat pierwotnego wystroju i wyposażenia budynku. W głównej sali znajdowały się dekoracje malarskie na ścianach (częściowo zachowane) wraz z cytatem z księgi Izajasza
Bo nie zostawisz duszy mojej w otchłani, Nie dopuścisz, by twój pobożny oglądał grób (Iz, 27,10) w języku hebrajskim i niemieckim. Pomieszczenie zwieńczała otwarta więźba dachowa. Wyposażenie stanowiły zapewne katafalk do wystawienia trumny z ciałem zmarłego, pulpit dla prowadzącego ceremonię oraz ławki lub krzesła dla żałobników. W pomieszczeniu znajdowały się ponadto dwa piece grzewcze.

W okresie powojennym budynek był wykorzystywany przez różne przedsiębiorstwa jako magazyn. Obiekt odnowiono w latach 80. XX wieku z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej i użytkowano przez kilkanaście lat jako przechowalnia sprzętu wykorzystywanego podczas organizacji Dni Gwarków. Część mieszkalną udostępniono dozorcy, którego wykwaterowano w 2006 roku. Rok później, na skutek częściowego zniszczenia dachu nad główną salą, rozebrano jego pokrycie i konstrukcję, a następnie zabezpieczono mury obiektu.

Od wielu lat czynione są starania o remont budynku i jego adaptację umożliwiającą prowadzenie działalności kulturalnej i edukacyjnej.